Gdy zachowuję się jak dziecko - tryby w terapii schematów
mgr Joanna Matusik

Masz trudności z zapanowaniem nad impulsami i wybuchasz płaczem podczas rozmowy z szefem? Podczas kłótni z partnerem trzaskasz drzwiami i wychodzisz? Z błahego powodu wpadasz w złość, a nawet furię i niszczysz przedmioty, bo tracisz panowanie nad sobą?   A może robisz to co chcesz, bez względu na to, co o tym sądzą i jak to odbierają inni ludzie? Łamiesz  zasady, bo uważasz, że one Ciebie nie obowiązują?

Czasami opanowują nas emocje, których warto słuchać, ale czasami potrafią nam odebrać panowanie nad sobą. Ludzie mówią nam wtedy, że zachowujemy się jak dziecko i … to może być prawda.

Wewnętrzne dziecko

Zaczynasz się bać i sam nie wiesz dlaczego? Smucisz się i ciężko Ci znaleźć konkretny powód? A może wpadasz w złość, z którą ciężko sobie poradzić? Masz czasem wrażenie, że Twoje emocje są niewspółmierne do sytuacji? To znaczy, że warto zająć się wewnętrznym dzieckiem.

Wewnętrzne Dziecko to Twoje wspomnienie siebie samego z okresu dzieciństwa. Jeśli zamkniesz oczy i przywołasz te wspomnienia, na pewno pojawi się mnóstwo obrazów. Spróbuj wejść w nie głębiej i uważnie przyjrzyj się szczegółom. Zwróć uwagę na uczucia jakie pojawiają się, gdy doświadczasz tamtych wspomnień. Przyjrzyj się samemu sobie jako dziecku. Jak wyglądasz? W jakim jesteś nastroju? Co robisz i jak się zachowujesz? Im więcej się dowiesz o tym małym człowieku z Twojej przeszłości, tym łatwiej będzie Ci go zrozumieć i zaopiekować się nim. Dzięki temu łatwiej Ci będzie identyfikować Twoje potrzeby emocjonalne.

Podstawowe potrzeby emocjonalne

W  terapii schematów wyróżniamy 5 podstawowych potrzeb  emocjonalnych:
  • Bezpieczne przywiązanie. Potrzebujesz bliskich więzi z ludźmi. Na tę potrzebę składają się: bezpieczeństwo, stabilność, uwaga, miłość i akceptacja ze strony innych osób.
  • Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości. Potrzebujesz wiedzieć, co czyni cię tym kim jesteś i w czym jesteś dobry.
  • Wolność wyrażania ważnych potrzeb i emocji.
  • Spontaniczność, zabawa i radość.
  • Realistyczne granice. Szczególnie ważne jest, aby dzieci znały własne granice i akceptowały rozsądne granice wyznaczane przez innych ludzi.

Z punktu widzenia psychologii, jeśli potrafisz zaspakajać powyższe potrzeby w adaptacyjny sposób (nie krzywdzący, szanujący siebie i innych) to znaczy, że wykształciłeś zdrowego dorosłego. Osoby dotknięte problemami psychicznymi często mają trudności z zaspakajaniem wymienionych potrzeb emocjonalnych.

Konsekwencje niewłaściwego zaspakajania potrzeb w dzieciństwie mają wpływ na dorosłe życie. Dotyczy to sytuacji, gdy potrzeba jest zaspakajana w niewystarczający sposób przez rodziców, jak i w sytuacji, kiedy dziecko otrzymuje zbyt wiele. Jeśli ważne potrzeby danej osoby nie zostały zaspokojone w dzieciństwie to pewne jej emocjonalne części nie mogą dorosnąć, a jej sposób zachowania jest wynikiem trybu dziecięcego.

Tryby dziecięce

Tryby dziecięce charakteryzują się silnymi emocjami powstały w momencie, kiedy podstawowe dziecięce potrzeby nie były adekwatnie zaspakajane. Uczucie smutku, złości, wstydu czy osamotnienia są wówczas przesadnie nasilone i bardzo trudno jest nam się uspokoić.

Tryby dziecięce uruchamiają  się na ogół wtedy, gdy czujemy się odrzuceni, opuszczeni lub naciskani. W takich sytuacjach zaspokojenie podstawowych ludzkich potrzeb, jak potrzeba  bliskości, bezpieczeństwa czy autonomii zdaje się zagrożone, choć obiektywnie nie musi takie być.

Przykładowo, jeśli bliska Ci osoba odwołała wyjście do kina, na które tak się cieszyłeś i w reakcji na to zdarzenie czujesz się bardzo rozczarowany, niekochany, porzucony lub wściekły to znaczy, że uruchomi się Twój tryb dziecięcy. Z punktu widzenia dorosłego, rozumiesz powody odwołania spotkania i wiesz, że tej osobie na tobie zależy. Mimo to przytłaczają cię silne uczucia, zaczynasz płakać albo zostawiasz wszystko i chowasz się pod kołdrę.

W terapii schematów wyróżniamy 3 rodzaje trybów dziecięcych. Każdy z tych trybów jest związany z przesadnym odczuwaniem konkretnych emocji i typowymi dla tego trybu zachowaniami,  pojawiającymi się w przypadku jakiegoś kryzysu emocjonalnego.
TRYB WRAŻLIWEGO DZIECKA

Tryb Wrażliwego (samotnego, skrzywdzonego) Dziecka  uruchamia się, kiedy podstawowe potrzeby emocjonalne nie są spełnione. Wiąże się z odczuciami przygnębienia i lęku- ze wstydem, poczuciem osamotnienia, strachem, smutkiem lub poczuciem zagrożenia. Możemy czuć się bezbronni, odizolowani, gorsi, wadliwi i niekochani.

Przykład: Ewa często jako dziecko się przeprowadzała. Nie należała do żadnej grupy rówieśniczej „bo wszędzie była tą” nową”. Czuła się izolowana. Teraz jako studentka ma grono znajomych. Kiedy jednak planują wspólne wyjście, a nie zwrócą się do niej wprost, potwierdzając, że ona też jest zaproszona, od razu czuje się wykluczona, choć nic na to nie wskazuje.
tryb wrażliwego dziecka
TRYB ZŁOSZCZĄCEGO SIĘ DZIECKA

W Trybie Złoszczącego się Dziecka odczuwamy wściekłość, złość, a nawet furię. Stajemy się porywczy, buntujemy się przeciwko złemu traktowaniu. Kiedy dominuje złość, jesteś rozdrażniony lub odczuwasz dużą frustrację, ponieważ Twoje potrzeby emocjonalne  np. uwagi lub akceptacji nie są zaspakajane. Taka złość może być wyrażana w postaci raniących uwag czy ostrej krytyki rozmówcy.

Przykład: Adam  pracuje jako programista i bardzo  stara się robić wszystko tak, by wszystkich zadowolić. Zawsze zabiega o to, by zrobić dobre wrażenie. Jednocześnie łatwo go zranić. Często czuje się odrzucony i jest przekonany, że nie jest traktowany sprawiedliwie. Jako dziecko był ostro krytykowany, rzadko doświadczał uwagi i miłości. Obecnie  kiedy Adam uważa, że jest krytykowany wpada w złość. Rzuca sarkastyczne uwagi, wysyła obraźliwe e-maile, nawet jeśli ktoś tylko chciał mu pomóc i  zasugerował pewne rozwiązanie.
TRYB  IMPULSYWNEGO DZIECKA

W Trybie Impulsywnego (niezdyscyplinowanego, rozpieszczonego) Dziecka pod wpływem  impulsów lub pragnień działamy w samolubny, niekontrolowany sposób. Nie rozważamy konsekwencji, jakie impulsywne zachowanie będzie miało dla nas i dla innych osób. Mamy trudności z odroczeniem gratyfikacji i jest nam trudno kończyć rutynowe czy nudne zadania, bo szybko się frustrujemy i poddajemy. Jesteśmy niecierpliwi i możemy sprawiać wrażenie „rozpieszczonego” .Potrzeby, które zaspakajamy często nie należą do podstawowych lecz zachcianek.

Typowe przykłady to wydawanie dużo pieniędzy na niepotrzebne rzeczy, nadużywanie substancji psychoaktywnych, uprawianie seksu bez zabezpieczenia, kompulsywne objadanie się. Wspólną cechą tych zachowań jest zaspakajanie doraźnych pragnień bez względu na konsekwencje.
Oprócz wyżej wymienionych istnieje jeszcze zdrowy  tryb: TRYB SZCZĘŚLIWEGO DZIECKA

W Trybie  Szczęśliwego Dziecka odczuwasz ciekawość i radość, potrafisz czerpać przyjemność z różnych zajęć i zabaw. W tym trybie robimy wesołe i przyjemne rzeczy np. idziemy do kina, gramy w planszówki, przebieramy się w stroje karnawałowe.

Silny tryb Szczęśliwego Dziecka  chroni nasze zdrowie psychiczne. Dla wielu osób celem może być rozwinięcie  i wzmocnienie tego trybu. Zawsze należy dążyć jednak do równowagi-stała aktywność Szczęśliwego Dziecka nie byłaby właściwa. Twoim trybem powinien być –Zdrowy Dorosły. Ważne jest jednak zauważenie u siebie potrzeby zabawy i oderwania się od codzienności.

Zmień swoje tryby

Zdarzyło Ci się wybuchnąć czy zareagować nieadekwatnie  do sytuacji. Nakrzyczeć na kogoś mimo, że ta osoba nie zrobiła  Ci nic złego. Rozpłakać się z powodu „błahostki”, która w danym momencie wydawała Ci się czymś ważnym. I co wtedy zrobiłeś? Zignorowałeś problem i starałeś się zapomnieć. Starałeś się przeanalizować, dlaczego tak się zachowałeś, ale przyczyn szukałeś w zasięgu wzroku. Mówiłeś  o zmęczeniu, stresie  bądź złym dniu! Te czynniki wpływają na nasze samopoczucie. Jednak jeśli po przeczytaniu tego artykułu zastanawiasz się czy przyczyna nie leży głębiej –w Twoim dzieciństwie –polecam Ci książkę „Emocjonalne pułapki przeszłości” G. Jacob, H. Van Genderen, L. Seebauer, na podstawie której powstał ten artykuł, która traktuje o terapii schematów. Znajdziesz w niej ćwiczenia jak leczyć tryb Wrażliwego Dziecka jak również jak przejmować kontrolę nad trybami Złoszczącego się i Impulsywnego  Dziecka. Ważne jest abyś potrafił rozróżniać poszczególne tryby dziecięce. Ułatwia to zidentyfikowanie aktualnych potrzeb. Kiedy zauważysz, że jesteś w trybie Wrażliwego Dziecka będziesz potrzebować opieki, troski, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa, może kierunkowskazu. W trybie Złoszczącego się/Impulsywnego Dziecka Twoim zadaniem będzie stawianie granic.
tryby dziecięce

Zygmund Freud powiedział, że najważniejszym celem terapii jest nauczenie się jak być dobrą matką i dobrym ojcem dla samego siebie. Wyciszenie/ukojenie niektórych trybów może być jednak zbyt bolesne, by wykonywać je samemu- wtedy  sięgnij po pomoc psychologa-terapeuty.
Joanna Matusik – Psycholog Psychoterapeuta

Ukończyłam całościowy 4- letni kurs psychoterapii psychodynamicznej. Zajmuję się głównie zaburzeniami emocji, nerwicami, depresją a także zaburzeniami osobowości, DDA oraz traumami. Ponadto pomagam w szeroko rozumianych trudnościach związanych z relacjami międzyludzkimi.
Terapia - nurty

Psychoterapia ericksonowska

Psychoterapia ericksonowska Terapia ericksonowska to z reguły terapia krótkoterminowa, nastawiona na szukanie rozwiązań konkretnych problemów życiowych. Jakie są jej główne założenia? KAŻDY CZŁOWIEK JEST NIEPOWTARZALNY,

Czytaj więcej »
Terapia - nurty

Psychoterapia psychodynamiczna online

Psychoterapia psychodynamiczna online Terapia psychodynamiczna to uznana na całym świecie metoda leczenia. Wywodzi się z freudowskiej psychoanalizy, ale cały czas rozwija swoje metody terapeutyczne w

Czytaj więcej »