Podjęcie obowiązku szkolnego to początek nowego etapu w życiu każdego dziecka. Jednak, aby mogło ono sprostać wymaganiom szkolnym i nabywać kolejne umiejętności rozwojowe, musi osiągnąć tak zwaną dojrzałość szkolną. Gotowość do nauki w placówce szkolnej nie jest czymś, co dziecko osiąga automatycznie w jednej chwili. To lata przedszkolne w dużej mierze decydują o sukcesie edukacyjnym. Czym zatem jest dojrzałość szkolna? Jaki stopień rozwoju umożliwia dziecku podjęcie nauki szkolnej? Jakie czynniki składają się na pełną dojrzałość szkolną? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w poniższym artykule.
Jedna z definicji dojrzałości szkolnej przedstawia ją jako osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia mu podjęcie nauki szkolnej [1]. Na dojrzałość ma wpływ stan zdrowia dziecka oraz jego indywidualne predyspozycje i zdolności. Dużą rolę przypisuje się również środowisku, w jakim dziecko żyje i dorasta. Dojrzałość szkolna zależy także od wieku i indywidualnego tempa rozwoju psychofizycznego. Warto podkreślić, że przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole zależy również od rodziców – przede wszystkim od czasu, który poświęcamy dziecku w domu oraz naszej współpracy z placówką przedszkolną. Wspólne spędzanie czasu z dzieckiem (gry, zabawy, rysowanie, czytanie) będzie miało znaczny wpływ na osiągnięcie gotowości szkolnej.
Na pełną gotowość szkolną składają się między innymi: dojrzałość umysłowa, fizyczna, emocjonalno-społeczna oraz zmysłowa.
O umysłowej dojrzałości dziecka do nauki szkolnej świadczy odpowiedni poziom rozwoju mowy, spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci. Do czynników składowych dojrzałości umysłowej dziecka będzie należało zainteresowanie nauką – zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem oraz chęć zdobywania nowych informacji o otaczającym świecie. Kolejnym elementem będzie umiejętność skupienia uwagi na jednej czynności przez co najmniej 20-30 minut. Dziecko dojrzałe umysłowo to takie, które powinno wykazywać orientację w relacjach przestrzennych i stosować określenia takie, jak: nad, pod, za, przed, pomiędzy. W tym wieku powinna pojawić się także umiejętność wskazywania lewej i prawej ręki oraz wykonywania poleceń dotyczących orientacji kierunkowej np. spoglądania w prawą lub lewą stronę na polecenie. Umiejętnością, która stanowi podstawę do opanowania czytania i pisania będzie poprawne rozumienie przekazywanych informacji, poleceń, instrukcji czy treści czytanego tekstu. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej, analizy i syntezy słuchowej oraz umiejętności z zakresu koordynacji wzrokowo-ruchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Określając dojrzałość fizyczną dziecka, należy brać pod uwagę całą motorykę – zarówno tę „dużą” jak i „małą”. Motoryka duża, jest to sprawność ruchowa całego ciała. Będzie to zatem zdolność do prawidłowego koordynowania ruchów rąk i nóg podczas chodzenia; utrzymywania równowagi podczas siedzenia w ławce; jeżdżenia na rowerze, rolkach czy hulajnodze. Motoryka mała – jest to sprawność ruchowa rąk – przede wszystkim szybkość i precyzja ruchów, która będzie potrzeba naszemu dziecku podczas pisania, rysowania czy wykonywania czynności samoobsługowych takich jak na przykład wiązanie butów czy zapinanie guzików.
W przypadku nieprawidłowości z zakresu rozwoju fizycznego – długotrwałe siedzenie podczas lekcji, noszenie ciężkiego plecaka i skupianie się na zadaniach szkolnych może stanowić znaczną trudność, która przełożyć się może na osiągane umiejętności szkolne.
Dziecko dojrzałe emocjonalnie adekwatnie do sytuacji potrafi okazywać uczucia, nabyło również umiejętność kontrolowania emocji (lęku, złości) i nie uzewnętrznia ich w sposób nadmiernie gwałtowny. Dziecko powinno rozstawać się z rodzicami na czas pobytu w szkole bez okazywania skrajnych emocji negatywnych (płacz, pisk, krzyk, agresja). Dziecko dojrzałe emocjonalnie odczuwa więź zarówno z grupą rówieśniczą jak i wychowawcą. W momencie niepowodzenia – potrafi w adekwatny sposób zareagować i przyjąć porażkę bez znacznych gwałtownych reakcji. Dziecko, które nie nabyło dojrzałości emocjonalnej to takie, które w nadmierny sposób reaguje na różnego rodzaju sytuacje, jest agresywne, drażliwe, szybko ulega „przeładowaniu” lub jest bardzo zahamowane, zalęknione i niepewne.
Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Nabyło zdolność przestrzegania reguł, zasad, umów. Dziecko rozumie co jest dobre, a co złe (np. że nie wolno krzywdzić innych). W przypadku dojrzałości społecznej warto podkreślić także umiejętność w zakresie samoobsługi: ubierania się, jedzenia, ale także samodzielnego przygotowania się do zajęć, spakowania plecaka na następny dzień, a także samodzielnego podejmowania decyzji. Dzieci niedojrzałe społecznie mogą izolować się od grupy rówieśniczej, niechętnie uczestniczyć w zajęciach/zabawach grupowych, wykazywać znaczną bierność, nieśmiałość, lękliwość w stosunku do rówieśników czy osób dorosłych.
Dziecko w wieku szkolnym powinno w sposób prawidłowy odbierać sygnały sensoryczne pochodzące z różnych zmysłów. Prawidłowy rozwój procesów SI wpływa pozytywnie między innymi na koncentrację, umiejętności szkolne, samoakceptację czy zachowanie. Jeśli procesy integracji sensorycznej zachodzą w sposób nieprawidłowy, może to skutkować zróżnicowanymi zachowaniami takimi jak na przykład: nadmiernym pobudzeniem; nadmierną aktywnością; problemami z koncentracją uwagi; sprawianiem wrażenia nie słyszenia poleceń; niezgrabnością ruchową, częstym potykaniem się, wpadaniem na przedmioty; problemami z nauką nowych aktywności ruchowych np. jazdą na rowerze, niechęcią do gier zespołowych, trudnościami z kopaniem, rzucaniem i łapaniem piłki; problemy z samodzielnością, samoobsługą (np. trudności z ubieraniem, zapinaniem guzików); opóźnioną mową; agresją, złością bez powodu, problemami z uspokojeniem się; szybką męczliwością, nieprawidłową pozycja stojącą/siedzącą; trudnościami w umiejętnościach szkolnych np. problem z czytaniem i pisaniem, rysowaniem także przepisywaniem tekstu z tablicy.
Nie należy bagatelizować braku dojrzałości szkolnej i liczyć na to, że dziecko „samo z tego wyrośnie”. Jeśli masz obawy, że Twoje dziecko nie osiągnęło pełnej dojrzałości szkolnej – zasięgnij porady psychologa dziecięcego.
Bibliografia:
[1] Encyklopedia psychologii, pod red W. Szewczuka, Wydawnictwo Fundacja Innowacja, Warszawa 1998, s.64.
Relacja dziecka z matką, czyli style przywiązaniaAutor: mgr Joanna Szlasa Dzień Matki jest doskonałą okazją, aby pomyśleć o relacjach między matką a dzieckiem oraz
“Jak tu nie zwariować. Na herbatce u psychiatry” Edward Krzemiński w rozmowie z Ireną A. StanisławskąAutor: mgr Joanna Matusik Po tę książkę sięgnęłam, gdyż zaciekawił
Multitasking – hit czy mit?Autor: mgr Joanna Szlasa “Robić dwie rzeczy naraz to nie zrobić żadnej” Publiliusz Syrus Zajmować się kilkoma sprawami na raz –
